پلاستیسیته مغز یا خاصیت نوروپلاستیسیته به توانایی مغز برای تغییر یا تطبیق گفته می‌شود که واسطه تمرین ممکن می‌شود. وقتی گفته می‌شود که مغز پلاستیسیته دارد به نوعی انعطاف در مغز اشاره می‌شود. در واقع Neuro به نورون‌های مغز، سلول‌های عصبی و بنیاد سیستم عصبی بدن، و plasticity به انعطاف‌پذیری مغز اشاره دارد. در ادامه این نوشتار به جنبه‌های مختلف نوروپلاستیسیته مغز و اهمیت آن بیشتر اشاره خواهد شد. از شما دعوت می‌شود برای کسب اطلاعات بیشتر با مجله فناوریهای توان افزا و پوشیدنی همراه باشید.
مغز انسان از ۸۵ میلیارد نورون ساخته شده است. در گذشته پژوهشگران باور داشتند که ازدیاد سلول‌های عصبی، Neurogenesis، در زمان اندکی پس از تولد متوقف می‌شود. امروزه توانایی خارق‌العاده مغز برای تشخیص معبرهای عصبی جدید، ایجاد اتصالات نو و در مواردی نورون‌های جدید بهتر از گذشته درک شده است. این مفهوم با نام نوروپلاستیسیته شناخته می‌شود.
انواع نوروپلاستیسیته
Functional plasticity خاصیت مغز برای انتقال وظایف مغز از قسمت آسیب دیده به سایر نقاط سالم مغز است.
Structural Plasticity خاصیت مغز برای تغییر ساختار با یادگیری است.
فواید نوروپلاستیسیته یا وجود پلاستیسیته در مغز
خاصیت پلاستیسیته مغز به مغز امکان تطابق با تغییر را می‌دهد. بنابراین مغز می‌تواند:
چیزهای جدیدی بیاموزد.
توانایی‌هایی کنونی شناختی خود را بهبود بخشد.
پس از سکته مغزی یا آسیب شدید مغزی بهبود یابد.
سطح سلامت و کارایی خود را ارتقا بخشد.
پلاستیسته مغز چگونه کار می کند؟ چه ویژگی هایی دارد؟
در سال‌های نخست تولد یک کودک مغز به سرعت رشد می‌کند. در هنگام تولد هر نورون از قشر مغز در حدود ۲۵۰۰ سیناپس دارد. با رسیدن به سه سالگی این عدد به حدود ۱۵۰۰۰ سیناپس به ازای هر نورون افزایش می‌یابد.
اما برای یک فرد بالغ این عدد به نصف می‌رسد. چرا؟ زیرا با کسب تجربه، برخی اتصالات مغز تقویت می‌شوند درحالیکه برخی بی‌استفاده مانده و از بین می‌روند. این فرآیند را synaptic pruning یا هرس شدن سیناپس‌ها می‌نامند. به واقع در طی این فرآیند اتصالات مغز گسترش می‌یابند و اتصالات ضعیف مغز هرس می‌شوند. یه این شکل مغز قابلیت این را پیدا می‌کند که به محیطِ در حال تغییر عادت کند.
خاصیت های اساسی پلاستیسیته مغز
سن و سال و محیط در خاصیت نوروپلاستیسیته بسیار موثر هستند. همچنین ذکر این نکته لازم است هر چندکه نوروپلاستیسیته مغز یک فرآیند مداوم است، نمی‌تواند آسیب‌های شدید به نواحی اساسی مغز را درمان کند.
تاثیر سن و سال و محیط در پلاستیسیته مغز
هر چند پلاستیسیته در طول عمر انسان سبب تغییر در ساختار عصبی می‌شود، برخی از تغییرات نسبت به سایرین در سنین خاصی مهم‌تر هستند. مغز تمایل دارد در سال‌های نخست زندگی تغییرات زیادی داشته باشد. به طور نمونه یک مغز نابالغ می‌تواند رشد داشته باشد و خود را سازماندهی کند.
به شکل عمومی، مغزهای جوان نسبت به تجربیات بیرونی بسیار حساس‌تر هستند. اما این گفته به این معنا نیست که مغز افراد بالغ توانایی تطبیق‌پذیری را از دست داده است.
عوامل ژنتیکی نیز در پلاستیسیته مغز موثر هستند. برهم‌کنش با محیط و ژنتیک نقش مهمی در شکل‌گیری پلاستیسیته مغز دارند.
نوروپلاستیسیته یک فرآیند مداوم است
پلاستیسیته مغز در طول زندگی فرد مغز را تحت تاثیر قرار می‌دهد. نوروپلاستیسیته سلول‌های عصبی ،گلیال (سلول‌های غیر نورونی مغز) و سلول‌های رگ‌های خونی مغز را درگیر می‌کند. این تغییرات می‌تواند بر اثر یادگیری، تجربه، شکل‌گیری حافظه یا بر اثر آسیب مغزی ایجاد شود.
در حالیکه افراد باورد دارند که مغز پس از سن خاصی کاملا ثابت و بدون تغییر باقی می‌ماند، پژوهشگران امروزی تاکید دارند که تغییر مغز هرگز متوقف نمی‌شود؛ به ویژه در برابر یادگیری.
در صورتیکه مغز آسیب ببیند، مانند آن‌چه به واسطه سکته مغزی تجربه می‌شود، نواحی خاصی از مغز صدمه می‌بینند که برخی کارکردهای خاص مغز را کنترل می‌کنند. در نهایت نواحی سالم مغز امکان این را دارند که کار این نواحی آسیب‌دیده را به دوش بکشند. به همین دلیل توانایی از دست رفته قسمتی از بدن پس از سکته را نمی‌توان به فنارفته دانست.
محدودیت های پلاستیسیته مغز
لازم به ذکر است که انعطاف‌پذیری مغز بی‌نهایت نیست. اگر بخش‌هایی از مغز آسیب ببیند که کارهای خاصی بر عهده دارند، کارکرد این قسمت‌ها کاملا مختل خواهد شد. به عنوان نمونه بخش زبان، سخنگویی، شناختی و حرکت. در حالیکه بهبودی غیر ممکن نیست، میزان بهبودی به عوامل مختلف مانند شدت آسیب، اقدام سریع برای توانبخشی، کیفیت توانبخشی و … بستگی دارد.
GripAble و توانبخشی دست پس از سکته مغزی در خانه
طراحی ابزاری پوشیدنی برای کمک به یادگیری مجدد حرکات در بیماران سکته مغزی
گامی به سوی نسل آینده سامانه های رابط مغز و رایانه
منبع: verywellmind
«استفاده و بازنشر مطالب تنها با ذکر لینک منبع و نام (مجله فناوریهای توان افزا و پوشیدنی) مجاز است.»
