توانبخشی پس از جراحی برای بازیابی توانایی حرکتی و انعطاف عضلات و مفاصل لازم است. پس از جراحی‌هایی مانند جراحی‌های ارتوپدی، جراحی‌های قلبی-عروقی، جراحی قفسه سینه، جراحی عصبی و شکمی پزشکان برای بیماران توانبخشی تجویز می‌کنند. بیماران بسیاری ترجیح می‌دهند از این بخش صرفنظر کنند. اما صرفنظر کردن از توانبخشی با رها کردن ناتمام فرآیند بهبودی یکی است. در ادامه این مقاله از مجله فناوریهای توان افزا و پوشیدنی به مرور انوع توانبخشی پس از جراحی می‌پردازیم.
جراحی هایی که توانبخشی پس از آن بسیار ضروری است
پنج نوع جراحی وجود دارد که پس از آن بیمار نیازمند توانبخشی است. این جراحی‌ها عبارتند از:
جراحی تومور مغزی
در سال ۲۰۱۹ پژوهشی پیرامون تاثیرا توانبخشی پس از جراحی تومور مغزی مغزی نشان داد که توانبخشی با شدت بالا به بهبود کارایی حرکتی بدن، بهبود توانایی شناختی بیمار و آسان شدن کارهای روزمره کمک می‌کند. در توانبخشی پس از جراحی تومور مغزی متخصص بر تمرینات حرکتی برای افزایش دامنه حرکت، بهبود تعادل، بهبود راه رفتن و تمرینات استقامتی تکیه می‌کند.
بازسازی منیسک و رباط صلیبی پیشین
ترمیم رباط صلیبی پیشین زانو و ترمیم غضروف منیسک یک جراحی است که در میان ورزشکاران بسیار متداول است. طبق گزارش‌های سال ۲۰۱۹ ژورنال توانبخشی ورزشی بیان کرد که برای سرعت بخشیدن به فرآیند بازسازی و بازیابی سلامت پس از جراحی، توانبخشی ضرورت دارد. توانبخشی با تمرکز بر بازسازی عضلات چهارسر و همسترینگ، قدرت عضلات را بازیابی می‌کند. (منبع پژوهش)
جراحی کمر و ستون فقرات
توانبخشی پس از جراحی کمر و ستون فقرات بسیار ضروری است. زیرا این جراحی‌ها ماهیتی ویژه و بسیار ظریف دارند. متخصص توانبخشی با تعیین تمرینات ویژه برای بیماران پس از این نوع جراحی‌ها به آن‌ها کمک می‌کند تا بدن خود را بدون وارد کردن فشار روی ستون فقرات دوباره حرکت دهند. مسیر توانبخشی در این موارد به طور معمول شامل تمرینات کششی و قدرتی است. این تمرینات به گردش خون نیز کمک می‌کند. در مورد جراحی‌های تهاجمی‌تر مانند جوش دادن مهره‌های ستون فقرات متخصص باید سلامت کمر و پشت را بررسی کند. سپس پزشک را از پیشرفت بیمار مطلع سازد.
جراحی بایپس/حمله قلبی
ژورنال علوم توانبخشی در سال ۲۰۱۸ گزارش کرد که توانبخشی پیش از جراحی به کاهش پیچیدگی‌های قلبی-عروقی در جراحی کمک می‌کند. تمرینات مناسب برای بهبود سلامت بیمار و کاهش نقاهت بیمار در بیمارستان بسیار مفید است. پس از جراحی نیز توانبخشی به بهبودی سریع‌تر بیمار و پیشگیری از مشکلات ثانویه جراحی کمک شایانی می‌کند. (منبع گزارش)
جراحی تاندون آشیل یا Tenotomy
این نوع از جراحی برای ترمیم تاندون آشیل آسیب دیده یا جمع شده انجام می‌شود. پزشکان جراحی را روی عضلات سخت شده یا کوتاه شده انجام می‌دهند. آنان با این جراحی به بیمار کمک می‌کنند تا دامنه حرکات خود را بهبود بخشد. در میان بیماران و قربانیان آسیب نخاعی مشکل تاندون آشیل بسیار متداول است. در این بیماران پا معمولا در حالتی است که انگشتها کشیده هستند. آسیب نخاعی همچنین جریان خونی در پای بیماران را مغشوش می‌کند. به همین دلیل دامنه حرکتی بیمار و توانایی وی در ایستادن تحت تاثیر قرار می‌گیرد.
انواع توانبخشی پس از جراحی
توانبخشی یک نسخه عمومی و همه فن حریف ندارد. نوع توانبخشی برای هر بیمار با توجه شرایط بدنی و نیازهای بیوشیمیایی بدن وی متفاوت است. در این بخش روش‌های توانبخشی که برای بیماران پس از انواع جراحی به کار می‌رود را معرفی می‌کنیم.
تمرینات کششی
جراحی عضلات را سخت و منقبض می‌کند. همچنین سبب ایجاد جای زخم می‌شود. پس از جراحی بیمار انعطاف پذیری خود را از دست می‌دهد. حرکت کردن نیز برای بیمار سخت است. تمرینات کششی معمولی از بی‌حرکتی جلوگیری می‌کنند. عضلات را منعطف کرده و از ایجاد بافت سخت جلوگیری می‌کنند. کشش به افزایش دامنه حرکت پس از جراحی مفاصل کمک می‌کند. به طورکلی کشش زندگی پس از جراحی را به مراتب آسان‌تر می‌کند. سپس بیمار می‌تواند کارهایی مانند دست دراز کردن بالاس سر، راه رفتن و حتی بالا رفتن از پله را انجام دهد.
کشش اثرات مفیدی برای بهبود تعادل و کاهش درد بیمار دارد. تمرینات کششی عضلات گرفته را آزاد می‌کنند. متخصصین کشش را در قسمت پایین کمر، شکم، لگن و پاها توصیه می‌کنند. به خصوص برای بیمارانی که تحت جراحی کمر بوده‌اند.
تمرینات معمول عضلات همسترینگ با تمرکز بر لگن خارجی و پایین کمر، زانوو قفسه سینه در جدول نشان داده شده است. کشش کبوتری و کشش Doorway در اینجا مفید است. تمرینات کششی برای ران و عضلات مفید است. کشش کبوتری و Doorwayکمی پیشرفته است و متخصصین تنها برای بیمارانی که درد ندارند از آن استفاده می‌کنند. سایر کشش‌های مفید برای توانبخشی پس از جراحی عبارتند از: کشش فعال، کشش غیرفعال، کشش پویا، کشش PNF
| مناسب برای | قسمت های درگیر بدن | مثال | نوع تمرین |
| گرم کردن | شانه، قفسه سینه، جلوبازو، ماهیچه‌های بزرگ پشتی(lats) | کشش بالای سر | کشش فعال (active stretching) |
| تعادل، انعطاف، متداول در یوگا | همسترینگ | خم شدن | کشش منفعل(passive stretching) |
| فعالسازی عضلات و انعطاف | شانه | چرخش کامل بازو | کشش پویا ( Dynamic stetchning) |
| افزایش قدرت عضلات، متداول در توانبخشی | تمرین هدفمند عضلات مانند عضلات مرکزی بدن | روش کشش کمکی | کشش PNF(Proprioceptive Neuromuscular Facilitation) |
کشش های افزایش دهنده دامنه
تمرینات افزایش دامنه حرکت به این موضوع مربوط است که بیمار تا چه حد مفاصل یا عضلات درگیر در بیماری را بدون درد در همه جهات و وضعیت‌های بدنی حرکت می‌دهد . برای تمرینات دامنه‌ای یک تعریف استاندارد و واحد وجود ندارد. طبق نظر دکتر Addalbert Kapandji، متخصص توانبخش، دامنه حرکت به طول حرکات چرخشی محل اتصال مفاصل (osteokinematic motion) گفته می‌شود که در به هر صورت و با یا بدون دریافت کمک در دسترس است. (منبع پژوهش)
تمرینات دامنه حرکت با افزایش تحرک، کاهش درد و کاهش نقص در مفاصل حرکات و کارکردهای بدن را به حالت سلامت خود می‌رساند. پزشکان تمرینات دامنه‌ای و قدرتی را معمولا در نخستین فاز توانبخشی تجویز می‌کنند تا قدرت مفاصل بهبود یابد. تمرینات دامنه‌ای در توانبخشی به طور معمول شامل این موارد است:
ورزش منفعل که در آن متخصص توانبخشی حرکت را هدایت می کند.
روتین تعاملی که در آن بیمار و متخصص توانبخشی با یکدیگر همکاری می‌کنند.
روتین پویا که طی آن بیمار با اراده خود حرکات را کنترل می‌کند.
تمرینات دامنه حرکت شامل حرکات دایره‌ای مفاصل و کشش زانو است که برای موقعیت‌های مختلفی مفید است. موقعیت‌هایی مانند بهبودی مفاصل و بافت نرم بدن، تحرکت مفصل و بافت نرم بدن، بازپروری عضلات و اعصاب بدن، بهبود بخشیدن به حرکات درگیر کننده مفاصل زلاله‌ای(یا مفاصل آزاد جنب یا مفاصل سینوویال)
تمرینات قدرتی
تمرینات قدرتی در توانبخشی برای پزشکان مهم است زیرا با قدرتمند کردن عضلات ناحیه جراحی به بیمار کمک می‌کند. متخصص توانبخشی تمرینات قدرتی را به طور معمول در کنار یا پس از تمرینات دامنه‌ای تجویز می‌کند. زیرا افزایش حرکت مفاصل بدون قدرت کافی به مفاصل آسیب می‌زند.
تمرینات قدرتی برای قدرتمند کردن مرکز بدن انجام می‌شود. عضلات مرکزی بدن مهم هستند زیرا این عضلات منبع تعادل و پایداری بدن هستند. بازسازی عضلات مرکزی بدن به بهبودی پایداری بدن و تحرک کمک می‌کند که به نوبه خود برای پیشگیری از آسیب مهم است. افزون بر این تمرینات قدرتی به ناحیه کمر و لگن خاصره کمک می‌کند. این تمرینات عبارتند از بالابردن پا، انقباض عضلات همسترینگ و چهارسر و اسکات با استفاده از صندلی
تمرینات قدرتی شامل پل سرشانه و پل سرشانه-توپ نیز هست. این تمرینات برای تقویت عضلات همسترینگ، لگن، کمر و پشت کمر مفید است. بیمار باید این تمرینات را در دامنه بدون درد انجام دهد. پس از تسلط بر این تمرینات بیمار می‌تواند به تمرینات پیشرفته قدرتی مشغول شود.
توانبخشی مافوق صوت و توانبخشی الکتریکی
توانبخشی مافوق صوت و توانبخشی الکتریکی برای بهبود گردش خود و بازیابی اعصاب انجام می‌شود. تمرین توانبخشی مافوق صوت یعنی استفاده از امواج صوتی با فرکانس بالا روی بافت‌های عمقی بدن. فرکانس بالای امواج صوتی بافت‌های عمقی را تحریک می‌کند. این امواج برای انسان قابل تشخیص نیست. در این نوع توانبخشی پزشک یک پروب برای درمان به کار می‌برد. این نوع توانبخشی درد را کم می‌کند، فرآیند بهبودی را سرعت می‌بخشد و تورم بافت نرم را کاهش می‌دهد. مجله توانبخشی در سال ۲۰۱۴ مقاله‌ای منتشر کرد و نشان داد که توانبخشی مافوق صوت دامنه حرکت و آستانه درد بیمار را حداقل به مدت ۲۰ دقیقه افزایش می‌دهد. ( منبع گزارش)
پزشکان در توانبخشی الکتریکی جریان الکتریکی را در بافت عمیقی به کار می‌گیرند. تحریک الکتریکی با ارسال جریان‌های بسیار اندک به ناحیه هدف و اعصاب پیرامون آن کار می‌کند. توانبخشی الکتریکی برای بهبود جریان خود مفید است، در مدیریت درد موثر است و انعطاف‌پذیری عضلات را زیاد می‌کند. مجله Frontiers in Medicine در سال ۲۰۲۱ گزارش کرد که تحریک الکتریکی عصبی-عضلانی پس از جراحی، به عنوان درمان تکمیلی پس از آرتوپلاستی زانو، قدرت عضلات چهارسر را در کوتاه مدت و بلند مدت زیاد می‌کند، درد را در میان مدت کم می‌کند و در زمانی متوسط کارایی بدن را بهبود می‌بخشد. (منبع)
تمرینات پیاده روی
راه رفتن یک روش موثر توانبخشی است. متخصصین راه رفتن را برای توانبخشی بیماران پس از جراحی عصبی به کار می‌برند. با راه رفتن اتصالات اعصاب بازآرایی می‌شود و مغز کنترل عضلات را آموزش می‌بیند. خاصیت نوروپلاستیسیته مغز این کار را ممکن می‌کند. نوروپلاستیسیته توانایی مغز برای ایجاد و بازآرایی اتصالات سیناپس‌ها است. راه رفتن پس از جراحی به مغز اجازه می‌دهد با ایجاد کانال‌های جدید عصبی قدرتمند شود. مغز از قدرت خود برای پشتیبانی از حرکت عضلات درگیر در پیاده‌روی استفاده می‌کند. برخی تمرینات موثر در پیاد روی تمرینات تعادلی و تمرینات پاها هستند.
چرا توانبخشی پس از جراحی لازم است؟
توانبخشی با اسکلت بیرونی چقدر مؤثر است؟
نوروپلاستیسیته مغز یا Neuroplasticity چیست؟
منبع: eksobionics
«استفاده و بازنشر مطالب تنها با ذکر لینک منبع و نام (مجله فناوریهای توان افزا و پوشیدنی) مجاز است»
